τρόπος

ο, ΝΜΑ

1. μέσο, μέθοδος, είδος, σύστημα ενέργειας (α. «τρόπος διδασκαλίας» β. «οὐ γὰρ δῆ τρόπῳ τῷ παρεόντι χρεώμενοι δυνατοί εἰμεν οἰκέειν τὴν χώραν», Ηρόδ.)

2. (σχετικά με λόγο) ύφος, είδος έκφρασης

3. μτφ. συμπεριφορά, διαγωγή, φέρσιμο (α. «δεν έχει τρόπους» — δεν έχει καλή ανατροφή

β. «έχει καλούς τρόπους» — είναι ευγενικός

γ. «διάφοροι ὄντες τὸν τρόπον», Θουκ.

δ. «κοὐκέτ' ἄν μ' εὕροις δικαστὴν δριμὺν... οὐδὲ τοὺς τρόπους γε δήπου σκληρόν», Αριστοφ.)

4. φρ. α) «με κάθε τρόπο» και «παντί τρόπῳ» και «διὰ παντὸς τρόπου» και «κατὰ πάντα τρόπον» και «ἐκ παντὸς τρόπου» — με κάθε μέσο, οπωσδήποτε, εξάπαντος

β) «τρόπον τίνα» — κατά κάποιον τρόπο

νεοελλ.

1. περιουσία, υλικά μέσα, βίος («έχει καλά τον τρόπο του» — είναι εύπορος)

2. επιτηδειότητα, επιδεξιότητα, ικανότητα («έχει τον τρόπο του αυτός να πείθει τους άλλους»)

3. διακριτικότητα («να τήν πλησιάσεις με τρόπο και να τής τό πεις»)

4. μουσ. καθεμιά από τις δύο γενικές διατάξεις τών διατονικών κλιμάκων στις οποίες η διάκριση γίνεται από τη συγκεκριμένη θέση τών ημιτονίων (α. «μείζων τρόπος» — ματζόρε

β. «ελάσσων τρόπος» — μινόρε)

5. (λογ.) μορφή τού συλλογισμού ανάλογα με την ποιότητα και την ποσότητα των προτάσεων

6. (φιλοσ.) ο καθορισμός ενός υποκειμένου, σε αντιδιαστολή προς το κατηγορούμενο

7. (νομ.) πράξη ή παράλειψη που θέτει ο δωρητής εν ζωή ή ο κληρονομούμενος με διαθήκη εις βάρος τού δωρεοδόχου ή τού κληρονόμου ή τού κληροδόχου χωρίς δημιουργία αντίστοιχου απαιτητού δικαιώματος υπέρ άλλου προσώπου

8. φρ. α) «με κανέναν τρόπο» — σε καμιά περίπτωση

β) «με τρόπο»

i) επιτήδεια, όπως αρμόζει ή με ήπιο ύφος (α. «πες του το με τρόπο» β. «έφυγε με τρόπο»)

ii) κρυφά («πάρ' το με τρόπο για να μην σέ καταλάβουν»)

γ) «βρίσκω τρόπο» — επινοώ

δ) «τρόπος τού λέγειν» — σχήμα λόγου, όχι κυριολεκτικά, μεταφορικά

ε) «τρόπος παραγωγής»

(κοινων.) (κατά τη μαρξιστ. αντίληψη) ο ιστορικά καθορισμένος τρόπος κατά τον οποίο οι άνθρωποι παράγουν τα αναγκαία για την ύπαρξη και ανάπτυξη τής κοινωνίας υλικά αγαθά, τρόπος ο οποίος έχει ως βασικές συνιστώσες τις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής σε διαλεκτική ενότητα μεταξύ τους

στ) «τρόπος ζωής»

(κοινων.) i) ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς και ζει τη ζωή του

ii) το περιεχόμενο και οι ιστορικά καθορισμένες συγκεκριμένες μορφές ικανοποίησης τών υλικών και πνευματικών αναγκών τού ατόμου εκ μέρους τών διαφόρων κοινωνικών ομάδων, σε συνάρτηση με το βιοτικό επίπεδο, τις παραδόσεις, τη νοοτροπία, τα ήθη και τα έθιμα μιας δεδομένης κοινωνίας

9. παροιμ. «όπου είναι τρόπος είναι και τόπος» — δηλώνει ότι με την ευγενική του συμπεριφορά μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση παντού

νεοελλ.-μσν.

(στην εκκλ. μουσ.) μελωδία, επεξηγηματικό κείμενο ή και τα δύο μαζί, που προστίθενται σε μια γρηγοριανή μελωδία

νεοελλ.-αρχ.

φρ. «σκεπτικοί [ή πυρρώνειοι] τρόποι [ή λόγοι ή τόποι και τύποι]»

(φιλοσ.) διάφορες αποδεικτικές μέθοδοι σχετικές με τη δυνατότητα γνώσης και κατανόησης τών πραγμάτων, τής αντικειμενικής πραγματικότητας

αρχ.

1. κατεύθυνση, διεύθυνση («διώρυχες παντοίους τρόπους ἔχουσαι», Ηρόδ.)

2. (σχετικά με πρόσ.) βιοτική συνήθεια, έξη

3. συλλογιστική μέθοδος

4. στον πληθ. οἱ τρόποι

το σύνολο τών κλίσεων, τών φυσικών τάσεων ενός ατόμου («οὐκ αἰσχυνοῡμαι τοὺς φιλάνορας τρόπους λέξαι πρὸς ὑμᾱς», Αισχύλ.)

5. φρ. (με επιρρμ. σημ.) α) «τῷ τρόπῳ;» καὶ «τίνι τρόπῳ;» και «ποίῳ τρόπῳ;» και «τίνα τρόπον;» — με ποιο τρόπο, πώς;

β) «τρόπῳ τοιῷδε» και «τοιούτῳ τρόπῳ» και «τοῦτον τὸν τρόπον» και «τόνδε τὸν τρόπον» — με τέτοιο τρόπο, έτσι δα

γ) «οὐδενί [ή μηδενὶ] τρόπῳ» — με κανέναν τρόπο, καθόλου

δ) «έκουσίῳ τρόπω» — θεληματικά

ε) «τὸν αὐτὸν τρόπον» και «εἰς τὸν αὐτὸν τρόπον» — με τον ίδιο τρόπο, ομοίως

στ) «ἐξ ἑνός γε τοῡ τρόπου» — ακριβώς το ίδιο

ζ) «ἑνί γε τῷ τρόπῳ» — με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο

η) «μετὰ ὁτουοῡν τρόπον» — με οποιονδήποτε τρόπο (Θουκ.)

θ) «βάρβαρον τρόπον» — όπως συνηθίζουν οι βάρβαροι (Αισχύλ.)

ι) «ὄρνιθος τρόπον» — σαν πουλί (Ηρόδ.)

ια) «ἐγκώμιον ἀμφὶ τρόπον» — με επαινετικό τρόπο (Πίνδ.)

ιβ) «πρὸς τρόπον τινός» — σύμφωνα με τις διαθέσεις κάποιου

ιγ) «κατὰ τρόπον» και «πρὸς τρόπον»

i) με τον κατάλληλο τρόπο, όπως αρμόζει

ii) όπως συνηθίζεται.

[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. ανάγεται στην ετεροιωμένη βαθμίδα τροπ- τής ρίζας τού τρέπω (βλ. λ. τρέπω)].